حسابرسی عملیاتی و پاسخگویی دولت‌ها
محمدحسین زواریان- حسابدار رسمی
حسابرسی عملیاتی یکی از انواع حسابرسی‌هاست که در آن نقش حسابرسان در زمینه شناسایی مشکلات و تجزیه و تحلیل کاربردی آن با استفاده از مهارت‌های حسابرسی و با یک آگاهی متعارف از محیط اقتصادی و اجتماعی و سیاسی می‌تواند موثر و تاثیرگذار باشد. حسابرسی عملیاتی از سه اصل پیروی می‌کند که شامل: اثربخشی، کارآیی و صرفه اقتصادی است. در این مقاله به‌طور خلاصه سعی خواهد شد تاثیر این سه عنصر را بر پاسخگویی دولت‌ها بررسی کنیم.
ثربخشی: حسابرسی عملیاتی به این معناست که آیا به اهداف از پیش تعیین‌شده فعالیت‌ها، عملیات نتایج تصمیم‌گیری‌ها اعم از کلان و در سطح استراتژی‌ها رسیده‌ایم، یاخیر؟ در این‌خصوص دولت‌ها در تدوین بودجه و لوایح بودجه، مصوبات و همچنین ارائه بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها تا اجرای مصوبات و تصمیم‌گیری‌های مذکور به اهداف استراتژیک خود رسیده‌اند یا خیر؟ و تا چه حد این فعالیت‌ها و عملیات ما را به اهداف از پیش تعیین‌شده؛ چه در سطح کلی و چه در سطح هر وزارتخانه، اداره و حتی یک شهرداری رسانده است؟ البته با فرض اینکه که اساسا برنامه‌ها و اهداف استراتژیک و بلندمدت تعریف‌شده باشد، در نهایت آیا اهداف و برنامه‌های سازمان‌های زیرمجموعه دولت تا سطح یک اداره کوچک تا چه حد در راستای اهداف استراتژیک دولت‌ها برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری شده‌است. پس می‌توان در این بخش یعنی اثربخشی، نتیجه گرفت اثربخشی بر عملکرد مطلوب دولت‌ها و پاسخگویی آنها کاملا تاثیر دارد؛ یعنی مولفه اول موثر بوده‌است.
کارآمدی: مولفه دوم (با درنظرگرفتن فرض بنیادی محدودیت منابع) در حسابرسی عملیاتی کارآمدی است که حسابرسی عملیاتی گفته می‌شود. وقتی عملیات و فعالیتی که اثربخش بوده؛ یعنی به اهداف از پیش تعیین‌شده خود رسیده و با اثربخش‌بودن با چه منابعی به این اثربخشی رسیده؛ یعنی چه منابعی را اعم از نیروی انسانی، منابع اقتصادی، هزینه‌کردن ظرفیت‌های سیاسی و خرج‌کردن اعتبار اعم از داخلی و بین‌المللی به آن اثربخشی رسیده‌است. در این بخش هم دولت را می‌توان کاملا پاسخگو کرد که برای رسیدن به برنامه‌های استراتژیک اعم از کوتاه‌مدت و بلندمدت چه منابعی را خرج کرده‌است، چقدر نیروی انسانی درگیر این برنامه‌ها شده و آیا تعلقات داشته‌ایم یا خیر؟ آیا منابع متناسب با آن اثربخشی و آن اهداف که به آن رسیدیم بوده یا خیر، که ضمن پاسخگو‌کردن دولت‌ها به مولفه بعدی یعنی صرفه اقتصادی می‌رسیم که به‌خاطر برچسب اقتصادی آن بیشتر باید بحث شود.
صرفه اقتصادی: پس از بررسی دو مولفه یعنی اثربخشی و کارآمدی، به‌صرفه اقتصادی در پاسخگویی دولت‌ها می‌رسیم. صرفه اقتصادی یعنی اثربخشی عملیات با حفظ کارآیی به روش‌هایی انجام‌شده باشد که با حداقل هزینه به اهداف عملیاتی رسیده باشد. این بخش از پاسخگویی دولت و نقش حسابرسی عملیاتی در آن از طریق نظام بودجه‌ریزی و انضباط مالی و کنترل دقیق (بدون هر ملاحظه‌گری) بودجه با عملکرد واقعی حاصل خواهد شد؛ به‌عبارتی حتی درخصوص برخی اهداف با طبقه‌بندی سری یا به‌کلی سری و محرمانه حتما با درنظرگرفتن صرفه اقتصادی صورت گیرد که خود در پاسخگو‌کردن دولت‌ها و حاکمیت نقش بسزایی خواهد داشت.
لذا همان‌طور که در سطور فوق به‌طور بسیار خلاصه و کلی درج‌شده؛ می‌توان نتیجه گرفت که اگر حسابرسی عملیاتی در هریک از سطوح اعم از وزارتخانه‌ها، سازمان و سازمان‌های مردم‌نهاد و شهرداری‌ها انجام گیرد، در پاسخگو‌کردن ایشان بسیار موثر بوده و نتایج بسیار مطلوبی در پی خواهد داشت.
